Heroina i inne opioidy — bieżąca sytuacja w Europie (Europejski raport narkotykowy 2024)

Heroina jest wciąż najczęściej używanym w Europie nielegalnym opioidem i powoduje znaczną część obciążeń zdrowotnych związanych z używaniem nielegalnych środków odurzających. Tymczasem problem opioidów w Europie nadal ewoluuje w sposób, który prawdopodobnie będzie miał istotny wpływ na to, jak rozwiązujemy problemy w tym obszarze. Na tej stronie zamieszczono najnowsze analizy sytuacji dotyczącej narkotyków w Europie — w odniesieniu do heroiny i innych opioidów — w tym między innymi informacje o rozpowszechnieniu używania, zapotrzebowaniu na leczenie, konfiskatach, cenie i czystości oraz szkodach. 

Niniejsza strona stanowi część Europejskiego raportu narkotykowego 2024 – corocznego przeglądu sytuacji narkotykowej w Europie sporządzonego przez EMCDDA.

Table of contents/Search

Table of contents/Search

Search within the book

Operator

Any match

Exact term match only

Select any filter and click on Search to see results

Close

Ostatnia aktualizacja: 11 czerwca 2024 r.

Jak przygotować się na możliwe zmiany w dostępności i używaniu opioidów

Heroina jest wciąż najczęściej używanym w Europie nielegalnym opioidem i powoduje znaczną część obciążeń zdrowotnych związanych z używaniem nielegalnych środków odurzających. Tymczasem problem opioidów w Europie nadal ewoluuje w sposób, który prawdopodobnie będzie miał istotny wpływ na to, jak rozwiązujemy problemy w tym obszarze.

Dane dotyczące podejmowania leczenia uzależnienia od narkotyków oraz inne wskaźniki pokazują, że kohorta użytkowników heroiny w Europie starzeje się, przy czym niewiele wskazuje obecnie na to, by nowi użytkownicy w sposób znaczący dołączali do tej grupy. W latach 2010–2022 zwiększył się średni wiek wszystkich pacjentów podejmujących specjalistyczne leczenie uzależnienia od narkotyków w związku z używaniem heroiny, a także osób rozpoczynających takie leczenie po raz pierwszy oraz wzrósł odsetek starszych pacjentów (zob. Wykres 6.1 i Wykres 6.2). Zmiany w charakterystyce osób poszukujących pomocy coraz częściej oznaczają, że leczenie musi odpowiadać pacjentom, których potrzeby w zakresie zdrowia i wsparcia społecznego są coraz bardziej złożone. Oprócz bezpośredniego reagowania na problemy związane z narkotykami, dotyczy to również konieczności zapewnienia opieki i wsparcia mającego zapobiegać chorobom związanym z wiekiem lub leczyć takie choroby, a także odpowiadającego temu wymogu ustanowienia skutecznego partnerstwa między wieloma agencjami i podmiotami kierującymi do leczenia a ogólnymi służbami opieki zdrowotnej i społecznej.

 

Na podstawie danych z 19 krajów UE i Turcji.

 

Na podstawie danych z 20 krajów UE i Turcji.

Mimo że heroina nadal jest przyczyną wielu zgonów związanych z opioidami [zob. Drug-induced deaths – the current situation in Europe (Zgony spowodowane narkotykami – bieżąca sytuacja w Europie)], liczba krajów, w których ma to miejsce, maleje. Jednocześnie rośnie znaczenie innych opioidów. Chociaż w 2022 r. heroina nadal była najczęściej zgłaszanym opioidem w przypadkach ostrej toksyczności związanej z narkotykami w szpitalach objętych nadzorem Euro-DEN, w niektórych miastach inne opioidy – często te stosowane w leczeniu z zastosowaniem agonisty receptorów opioidowych, a w niektórych placówkach także leki zawierające opioidy stosowane w łagodzeniu bólu lub nowe silne opioidy syntetyczne – wyprzedziły pod tym względem heroinę. Ten zestaw danych nie jest reprezentatywny dla każdego kraju, jednak zapewnia wgląd w to, jak problemy związane z opioidami mogą zmieniać się na poziomie lokalnym. Dane te należy również interpretować ostrożnie, ponieważ niektóre zmiany w tym obszarze mogą wynikać z pozytywnego wpływu długoterminowych polityk mających na celu zmniejszenie popytu na heroinę, zniechęcenie do ponownego wchodzenia w nałóg oraz zapewnienie odpowiednich i skutecznych sposobów leczenia. Niemniej jednak warto obecnie poświęcić większą uwagę środkom, mającym na celu zmniejszenie ryzyka, jakim jest przenikanie na nielegalny rynek opioidów przeznaczonych do stosowania leczniczego. Należy przy tym zastrzec, że dążąc do realizacji tego celu nie można stwarzać dodatkowych barier dla skutecznego leczenia osób zmagających się z problemem opioidowym. Należy odnotować, że w wielu krajach dostęp do leczenia z zastosowaniem agonisty receptorów opioidowych jest nadal niewystarczający.

Zaobserwowano również zmiany w sposobie podawania heroiny. W ciągu ostatnich dziesięciu lat spośród osób zgłaszających się do leczenia zmniejszyła się liczba osób przyjmujących heroinę drogą dożylną, zarówno tych, którzy rozpoczęli po raz pierwszy leczenie uzależnienia od heroiny, jak i osób wcześniej leczonych [zob. Wykres 6.3 i Injecting drug use in Europe – the current situation (Dożylne używanie narkotyków w Europie – stan obecny)]. Zmiana ta może świadczyć o wpływie różnych czynników, w tym działań na rzecz redukcji szkód i działań zapobiegawczych oraz zmian w dostępności narkotyków, które mogą wpływać na wzorce używania. Zaledwie 18% nowych pacjentów rozpoczynających leczenie z powodu problemów związanych z heroiną wskazuje drogę dożylną jako główną drogę podawania narkotyku. Zmiana ta jest istotna, ponieważ dożylne przyjmowanie narkotyków jest szczególnie związane z szeregiem negatywnych skutków zdrowotnych. Niestety, jak omówiono w innym miejscu niniejszego raportu, ogólnie rzecz biorąc, wygląda na to, że osoby przyjmujące narkotyki drogą dożylną wstrzykują szerszy zakres substancji. Najczęściej zgłaszane są substancje pobudzające. 

Możliwe oznaki zmian na europejskim rynku heroiny

Biuro Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości oszacowało że w 2023 r. w Afganistanie uprawy opium spadły o 95% w wyniku zakazu opium wprowadzonego przez talibów. Chociaż jest jeszcze zbyt wcześnie, aby określić pełne znaczenie tej zmiany dla europejskich rynków narkotykowych, to prawdopodobnie – jeśli ten stan się utrzyma – w nadchodzących latach wpłynie to na dostępność heroiny w Europie. Najnowsze zagregowane dane przedstawione w niniejszym raporcie pochodzą z 2022 r., sprzed tej zmiany. Wskazują one na niewielki spadek ogólnych ilości heroiny skonfiskowanej w Unii Europejskiej. Ponadto odnotowano znaczny spadek heroiny skonfiskowanej w Bułgarii i Turcji, będących kluczowymi krajami na szlakach przemytu heroiny [zob. Heroin and other opioids market data (Dane dotyczące rynku heroiny i innych opioidów) poniżej]. Również w 2022 r. można zaobserwować nieznaczny spadek indeksowanych tendencji cen detalicznych, przy niewielkim wzroście szacunkowych danych dotyczących czystości produktu. Jednocześnie konflikty na Ukrainie i na Bliskim Wschodzie mogą mieć wpływ na trasy wykorzystywane przez przestępców do przemytu nielegalnych substancji odurzających do Europy. Bieżąca ocena najnowszych danych przeprowadzona przez EMCDDA skłania do ostrożnego stwierdzenia, że jak dotąd nie ma silnych sygnałów świadczących o wpływie na przemyt heroiny na rynki europejskie, chociaż w niektórych obszarach wzrost cen opium w Afganistanie mógł mieć wpływ na ceny i czystość substancji. Ogólnie rzecz biorąc, uważa się, że zapasy opium istniejące w Afganistanie i stosunkowo wysoka wartość rynku europejskiego sprawią, że dostawy do Europy będą raczej nietknięte w perspektywie krótko- i średnioterminowej. Jeśli jednak zakaz zostanie utrzymany i będzie rygorystycznie egzekwowany, spodziewamy się wpływu na dostępność heroiny w przyszłości. Możliwe jest również, że w przyszłości dostawy tego narkotyku do Europy z innych regionów produkcyjnych w Azji Południowo-Wschodniej będą bardziej ograniczone. Dlatego rozsądnie jest już teraz rozważyć, jakie mogą być konsekwencje wszelkich zmian dla polityki narkotykowej i działań w tym obszarze, aby być lepiej przygotowanym na łagodzenie wszelkich możliwych negatywnych skutków. Jedną z ważnych implikacji może być potrzeba zapewnienia odpowiedniej dostępności leczenia odwykowego dla osób szukających pomocy, ponieważ zakłócenia na rynku nielegalnych opioidów mogą zwiększyć zapotrzebowanie na leczenie. Drugą implikacją może być potrzeba odpowiedniego monitorowania i reagowania w celu zmniejszenia rozmiaru wszelkich możliwych dodatkowych szkód, które mogą wynikać z używania innych substancji jako substytutów heroiny. Doświadczenie pokazuje, że takie substytuty mogą obejmować nie tylko inne opioidy, ale także inne klasy narkotyków, w tym substancje pobudzające, takie jak kokaina lub syntetyczne katynony.

Czy zauważamy większą dostępność i użycie nowych syntetycznych opioidów lub innych klas narkotyków?

Obecnie syntetyczne opioidy odgrywają stosunkowo niewielką rolę na rynku narkotyków w całej Europie, ale w niektórych krajach stanowią istotny problem i pojawiają się sygnały, że mogą one w przyszłości odgrywać większą rolę w europejskich problemach związanych z narkotykami. 

W 2023 r. nowe syntetyczne opioidy zostały wykryte przez unijny system wczesnego ostrzegania o nowych substancjach psychoaktywnych w co najmniej 16 unijnych państwach członkowskich, w Norwegii i Turcji [zob. New psychoactive substances – the current situation in Europe (Nowe substancje psychoaktywne — bieżąca sytuacja w Europie)]. W tym samym roku w 5 państwach odnotowano ogniska zatruć i przedawkowań z udziałem opioidów nitazenowych. Pojawiły się również doniesienia o tym, że opioidy nitazenowe są sprzedawane jako heroina w Irlandii i Francji.

Większa dostępność syntetycznych opioidów i wzrost powodowanych przez nie szkód, w tym zgonów związanych z narkotykami, odnotowano w 2022 r. w niektórych krajach północnych i bałtyckich, a wstępne dane za 2023 r. z niektórych krajów potwierdzają tę tendencję. W przeszłości obawy w tym obszarze dotyczyły głównie pochodnych fentanylu, takich jak bardzo silny karfentanyl, który w niektórych krajach UE nadal bywa przedmiotem konfiskaty. W ciągu ostatnich kilku lat w Europie wykryto jednak nitazeny, wysoce silne opioidy będące pochodną 2-benzylo-benzimidazolu. Do najczęściej identyfikowanych nitazenów należą protonitazen, metonitazen i izotonitazen. W 2022 r. w ramach systemu wczesnego ostrzegania 14 krajów zgłosiło konfiskaty nitazenów o łącznej wartości 3 kg. Substancje te omówiono bardziej szczegółowo w dokumencie New psychoactive substances – the current situation in Europe (Nowe substancje psychoaktywne — bieżąca sytuacja w Europie).

Pojawiły się również spekulacje, że jeśli dostępność heroiny w Europie zmniejszy się w wyniku zakazu produkcji opium przez talibów w Afganistanie, może to stworzyć warunki dla większej dostępności i używania syntetycznych opioidów. Biorąc pod uwagę potencjalne negatywne skutki tego zjawiska, Europa musi być lepiej przygotowana do redukcji szkód i radzenia sobie z innymi problemami, które może przynieść ta zmiana rynkowa.

Obawy w tym obszarze dotyczą fałszowania heroiny nowymi syntetycznymi opioidami, sprzedaży nowych syntetycznych opioidów wprowadzających nabywcę w błąd oraz, w ekstremalnym scenariuszu, zastąpienia heroiny nowymi syntetycznymi opioidami. Taki rozwój sytuacji może zwiększyć ryzyko przedawkowania i zgonów związanych z używaniem środków odurzających wśród konsumentów opioidów. W tym kontekście należy zauważyć, że w ostatnich latach w Ameryce Północnej odnotowano gwałtowny wzrost śmiertelności związanej z opioidami, przede wszystkim silnymi syntetycznymi opioidami, głównie pochodnymi fentanylu. Jak pokazują przykłady wstrząsów na rynku heroiny w przeszłości, możliwe jest jednak, że substancje pobudzające, takie jak kokaina i syntetyczne katynony, mogą być również potencjalnie stosowane jako substancje zastępcze dla heroiny. Niepokoi więc fakt, że – jak zauważono w innych częściach niniejszego raportu – wydaje się, że używanie kokainy, a w szczególności cracku, wzrasta w grupach bardziej zmarginalizowanych i rozpowszechnia się w coraz większej liczbie krajów.

O ile rosnąca politoksykomania i zjawisko przestawiania się na inne substancje są prawdopodobnymi skutkami ograniczonej dostępności heroiny, to jednak kluczowym sposobem, aby zapobiec takiemu scenariuszowi, byłoby rozszerzenie szybkiego dostępu do leczenia z zastosowaniem agonisty receptorów opioidowych i powiązanego wsparcia, a także do programów dystrybucji igieł i strzykawek. Ważne jest również zapewnienie wystarczającego dostępu do naloksonu, aby zapobiec przedawkowaniom i zgonom związanym z narkotykami.

Uważa się, że większość dostaw nowych opioidów syntetycznych, takich jak nitazeny, pochodzi z Chin, a do Europy trafia drogą przemytu. Wiadomo jednak, że pewna ograniczona produkcja syntetycznych opioidów miała miejsce w Europie i nie można wykluczyć, że istniejące nielegalne zakłady produkcyjne narkotyków syntetycznych mogą w sprzyjających warunkach rynkowych zostać potencjalnie wykorzystane do produkcji syntetycznych opioidów.

Więcej szczegółowych informacji na temat dynamiki podaży heroiny w Unii Europejskiej można znaleźć w dokumencie EMCDDA-Europol EU Drug Market: Heroin and other opioids – In-depth analysis (Rynek narkotykowy w UE – heroina i inne opioidy – szczegółowa analiza).

Kluczowe dane i tendencje

Rozpowszechnienie używania opioidów

• Szacuje się, że w 2022 r. 0,3% dorosłej populacji Unii Europejskiej, czyli około 860 000 ludzi, używało opioidów (950 000 w 2021 r.). Ten widoczny spadek w porównaniu z poprzednimi latami wynika głównie ze zmiany pośredniej metody statystycznej stosowanej do szacowania populacji osób używających heroiny we Włoszech.

Podjęcie leczenia z powodu używania heroiny i innych opioidów

• Używanie opioidów było główną przyczyną rozpoczęcia specjalistycznego leczenia uzależnienia od narkotyków w przypadku 63 000 pacjentów w 2022 r., co stanowi 25% wszystkich osób podejmujących takie leczenie w Europie. Heroina była podstawowym narkotykiem w przypadku 12 000 (64%) z 19 000 osób rozpoczynających leczenie po raz pierwszy i wymieniających konkretny opioid jako ich główny narkotyk problemowy (zob. Wykres 6.4). Kolejne 2400 pacjentów podejmujących po raz pierwszy leczenie z powodu uzależnienia od opioidów nie określiło swojego podstawowego narkotyku.
• Ze względu na zakłócenia w świadczeniu usług podczas pandemii COVID-19, dane dotyczące podejmowania leczenia w latach 2020-2022 należy interpretować z ostrożnością. Niemniej jednak sugerują one, że długoterminowa tendencja spadkowa dla liczby osób podejmujących leczenie z powodu używania heroiny utrzymywała się (Wykres 6.4).
• Najnowsze dane z Europy wskazują na 14-letnią przerwę między pierwszym użyciem heroiny (średnio w wieku 23 lat) a rozpoczęciem pierwszego leczenia z powodu problemów z związanych z heroiną (średnio w wieku 37 lat).
• Szacunkowe dane krajowe z 26 państw członkowskich ujawniają, że w 2022 r. leczenie z zastosowaniem agonisty receptorów opioidowych otrzymało 508 000 pacjentów (506 000 w 2021 r.).

Szkody związane ze stosowaniem opioidów

• W 2022 r. w ramach zgłoszeń do szpitali objętych programem Euro-DEN Plus z powodu ostrego działania toksycznego związanego z narkotykami, heroina pozostawała trzecim najczęściej wymienianym narkotykiem, stanowiąc 16% wszystkich zgłoszonych przypadków. Niewielka liczba ośrodków odpowiadała za wiele zgłoszeń do sieci szpitali wskaźnikowych. Heroina była obecna w 19 z 23 szpitali europejskich uczestniczących w 2022 r. (zob. Wykres 6.5). W 2022 r. połowa uczestniczących szpitali zgłosiła, że 4,3% lub więcej zgłoszeń do ich placówek była związana z heroiną. Występowanie heroiny wskazywano w ponad jednej piątej przypadków zgłoszeń z powodu substancji odurzających w ośrodkach w Droghedzie i Dublinie (Irlandia), Lublanie (Słowenia) i w jednym z dwóch ośrodków w Oslo (Norwegia). W związku z heroiną w większości zgłaszali się mężczyźni w wieku 25–46 lat: w 6 z 19 ośrodków w 2022 r. przy czym w żadnym z przypadków wiek zgłaszającego nie wynosił mniej niż 25 lat. W połowie ośrodków kobiety stanowiły co najwyżej 19% osób zgłaszających się na leczenie z powodu heroiny. W zależności od ośrodka inne narkotyki najczęściej wymieniane przez osoby zgłaszające się to: benzodiazepiny, kokaina i amfetamina.
• Opioidy wykryto w szacunkowych 74% zgłoszonych w UE przypadków przedawkowania zakończonego zgonem. Ustalenie to opiera się na danych toksykologicznych przedłożonych w latach 2015–2022, w których wykryto opioidy w 3305 z łącznej liczby 4439 przypadków zgonów. Należy zauważyć, że w raportach toksykologicznych dotyczących zgonów o podejrzewanym związku z narkotykami zwykle pojawia się wiele substancji odurzających.

Dane dotyczące rynku heroiny i innych opioidów

• W 2022 r. państwa członkowskie zgłosiły 19 000 konfiskat heroiny, o łącznej wadze 8,0 ton narkotyku (9,5 tony w 2021 r.). Duże ilości zgłosiły Holandia (2,6 tony), Francja (1,4 tony), Belgia (1,3 tony), Włochy (0,6 tony) i Bułgaria (0,3 tony). W 2022 r. Turcja skonfiskowała 8 ton heroiny (22,2 tony w 2021 r.).
• Po wzroście ilości skonfiskowanej heroiny w 2021 r. (do 9,5 tony), w 2022 r. ilość skonfiskowana przez państwa członkowskie UE spadła o 16% do 8,0 ton. Turcja zgłosiła bardziej wyraźny spadek skonfiskowanej ilości w 2022 r. (do 8,0 ton, czyli 64% w porównaniu z 22,2 tony w 2021 r.) (Wykres 6.6). Bułgaria zgłosiła spadek skonfiskowanej ilości w 2022 r. o 71% (do 0,3 tony) w porównaniu z 2021 r. (1,2 tony).
• Średnia czystość brązowej heroiny dostępnej detalicznie w 2022 r. wynosiła 5,4%–41,7%, a w przypadku połowy krajów zgłaszano przeciętną czystość na poziomie 14,4%–25,0%. Indeksowane tendencje wskazują, że średnia czystość brązowej heroiny wzrosła o 44% w latach 2012–2022, a jej cena spadła o 24%. W najnowszych danych można zaobserwować niewielki spadek średniej ceny heroiny i niewielki wzrost poziomu jej czystości (Wykres 6.6).
• Dostępne dane wskazują, że w 2022 r. zgłoszono prawie 13 600 konfiskat opioidów innych niż heroina, co daje prawie 1,2 tony, 216 litrów i ponad 2 mln tabletek (w tym tramadolu, buprenorfiny, oksykodonu, morfiny, metadonu, kodeiny i opioidów nitazenowych) (Tabela 6.1). W 2022 r. Estonia, Łotwa, Polska i Szwecja łącznie zgłosiły konfiskatę 3,5 kg analogów nitazenu. W tym samym roku doniesienia o skonfiskowanych ilościach fentanylu i karfentanylu w Unii Europejskiej wyniosły 9,2 kg (2,7 kg fentanylu skonfiskowanego przez dwa państwa i 6,5 kg karfentanylu skonfiskowanego przez 14 państw), 168 litrów fentanylu (w jednej konfiskacie w Bułgarii) i 8435 tabletek (fentanyl).
• W europejskim systemie wczesnego ostrzegania zgłoszono wzrost liczby podrobionych leków zawierających nitazen – w 2022 r. było to 430 tabletek lub kapsułek (189 w 2021 r.). W 2023 r. Portugalia przechwyciła 5752 podrobione tabletki oksykodonu zawierające N-dezetyloizotonitazen, natomiast Szwecja dokonała konfiskaty 3100 podrobionych tabletek leku Oxycontin (oksykodon) zawierających metonitazen. W 2024 r. fińska policja zgłosiła konfiskatę 1000 podrobionych tabletek leku Subutex (buprenorfina) zawierających metonitazen.
• W 2022 r. zgłoszono około 22 400 przestępstw związanych z używaniem lub posiadaniem heroiny.

Dane źródłowe

Dane wykorzystane do opracowania infografik i wykresów na tej stronie można znaleźć poniżej.

Pokaż tabele z danymi źródłowymi